No contexto cultural galego, Eduardo Pondal é unha figura sobranceira cuxa obra foi fundamental para o desenvolvemento da identidade galega. O seu legado literario, especialmente o poema que deu lugar ao himno galego, é unha ponte que une a literatura coa música, creando unha experiencia enriquecedora para os que desexan entender as raíces da cultura galega. Neste artigo, achegarémonos ao perfil de Pondal e ao seu impacto na música e na literatura, especialmente na vila de Ortigueira, un lugar co seu propio espírito musical significativo.
Os inicios de Eduardo Pondal
Eduardo Pondal Abente naceu en Ponteceso, na provincia da Coruña, en 1835. Criado nunha casa acomodada, tivo a oportunidade de acceder a unha educación de calidade que lle permitiu estudar medicina en Santiago de Compostela. Non obstante, foi na poesía onde encontrou o seu verdadeiro vocación. Nas terras de Bergantiños, entre o mar e os bosques, Pondal desenvolveu unha sensibilidade única cara a natureza e a historia de Galicia, elementos que se reflicten inevitablemente na súa obra literaria.
Influenciado polos ideais do Romanticismo, Pondal foi un dos grandes impulsores do Rexurdimento galego, un movemento cultural que procuraba revitalizar e valorizar a lingua e a cultura de Galicia despois de séculos de marxinación. Os seus poemas, impregnados de sentimento patriótico e inspiración céltica, buscaban elevar a alma galega a través dunha linguaxe rica e simbólica.
O poema “Os Pinos”
Dentro da vasta produción poética de Pondal, “Os Pinos” ocupa un lugar preeminente. Este poema, que formaría parte do seu proxecto inacabado “Queixumes dos Pinos”, destácase pola súa chamada á unidade e á loita pola identidade galega. Escrita en 1890, a obra reflicte un profundo amor pola terra e un desexo de dignificar o pobo galego a través da lembranza dos seus antepasados celtas.
“Os Pinos” comeza con preguntas retóricas que invitan á introspección e ao recoñecemento dun pasado glorioso. Hai unha evocación constante da natureza, onde as árbores falan coma vellos sabios e onde o vento trae murmullos de historias esquecidas. Este marco permite que Pondal articule unha mensaxe de esperanza e resistencia, unha chamada de atención á concienciación cultural e á defensa da lingua e dos valores que definen Galicia.
A conversión en himno
Foi en La Habana, en 1907, cando a música e a literatura uniron forzas para dar lugar ao himno galego tal e como o coñecemos hoxe. A música de Pascual Veiga, un compositor galego de renome, foi a escollida para acompañar as palabras melódicas de Pondal. A combinación resultante deu forma ao himno galego, unha peza que resoa hoxe nos corazóns de todos os galegos, evocando orgullo e pertenza.
A elección de “Os Pinos” como texto para o himno non foi casual. Representa a esencia do espírito galego, un chamamento á conservación da identidade e á unidade dun pobo que ten experimentado tempos difíciles. Cada vez que a música de Veiga se escoita, vén acompañada do eco das palabras de Pondal, creando unha experiencia que transcende o tempo e o espazo.
A influencia do himno en Ortigueira
A vila de Ortigueira, coñecida pola súa fervenza cultural e musical, é un exemplo de como o himno galego se converte nunha expresión colectiva de identidade. En Ortigueira, a música é unha parte vital da vida cotiá, co seu célebre Festival de Ortigueira que celebra cada ano a música celta e galega, exemplificando a perfecta integración entre tradición e modernidade.
Na Escola de Música Municipal de Ortigueira, o himno galego é un dos primeiros contactos dos estudantes coa música tradicional galega. Interpretar o himno non só é un exercicio técnico, senón tamén unha forma de achegarse á historia e aos valores que Pondal e Veiga conseguiron condensar nas súas respectivas creacións. Deste xeito, a música convértese nunha ferramente de aprendizaxe viva que axuda ás novas xeracións a ter un vínculo máis próximo coa súa herdanza cultural.
Carlos Diéguez, o director da Escola de Música, dirixiu o concerto do centenario do Himno Galego no 2007 na Habana dirixindo a Banda Nacional de Conciertos de Cuba. Levou consigo a partitura oficial do Himno Galego (a versión actual- que non existía en Cuba) e trouxo a versión cubana do estreo (que non se atopaba en Galicia). No Nadal de 2007 na Igrexa de Santa Marta de Ortigueira puidose escoitar a versión de 1907 por vez primeira nestas terras. Posteriormente editouse, interpretándose ca Banda Sinfónica Xuvenil de Galicia e achegando este partitura a todas as bandas.
O himno galego e a música como identidade
A interpretación musical non é só unha forma de homenaxear o pasado, senón tamén un acto creativo que renova a cultura constantemente. Na Escola de Música de Ortigueira, os mozos desenvólvense non só como músicos, senón tamén como interpretes da súa propia historia. Cada estudante, con cada nota que toca, participa nesa celebración de identidade que é o himno galego.
Coñecer as orixes de “Os Pinos” e a súa conversión en himno galego é esencial para entender como a literatura pode transformar e enriquecer a música, creando un diálogo constante entre estas disciplinas. No entorno educativo da Escola de Música de Ortigueira, esta interacción reflíctese en actividades que inclúen interpretacións corais, concertos temáticos e clases especiais sobre a historia do himno.
Reflexións finais
Eduardo Pondal, co seu espírito literario apaixonado e a súa capacidade para capturar a esencia da alma galega, fixo unha contribución inestimable á cultura de Galicia. A súa colaboración indirecta con Pascual Veiga para crear o himno galego evidencia o poder que teñen a literatura e a música cando se combinan de forma harmónica.
Na vila de Ortigueira, coas súas tradicións musicais ben ancoradas, a figura de Pondal continúa viva nos sons e nas ensinanzas que transmiten as novas xeracións. É un recordatorio constante de que a identidade cultural galega é un legado que se mantén vibrante grazas á interacción creativa entre as diferentes formas de arte.
A Escola de Música de Ortigueira, como outros centros educativos de Galicia, ten o privilexio e a responsabilidade de preservar e difundir este patrimonio. A través da música, o traballo de Pondal é celebrado e comprendido, asegurando que as raíces galegas sigan ben nutridas, fortes e presentes no futuro dos nosos mozos, garantizando que a esencia de Galicia continúe a resonar a través do tempo.